ديابت نوع يك نزديك به 15 ميليون نفر را بر روي زمين مبتلا نموده است و ساليانه نيز به اين تعداد اضافه ميشود.

اين بيماري در دختر و پسر شيوع يكساني دارد و ربطي به سطح اجتماعي يا فرهنگي بيماران ندارد.

افزايش شيوع را در دو سن 5 تا 7 سال و سن بلوغ داريم و ژنتيك نقش كمي در ايجاد اين نوع ديابت دارد.

علت

هنوز علت دقيق بيماري مشخص نيست ولي يكسري عوامل مثل بيماري هاي ويروسي يا سرخجه مادرزادي، اختلالاتي در ترشح و توليد انسولين استرس هاي رواني و شروع زودهنگام شير گاو در تغذيه كودك را موثر دانستند و لذا شير مادر ميتواند نقش محافظتي داشته باشد.

علايم

از علايم اين بيماري نوشيدن زياد آب و ادرار زياد، تشنگي، كاهش وزن و احساس بوي كتون (استون) در بچه ميباشد به همراه قند بالاي ناشتا (بيش ازmg/dl 126) وقند دو ساعت پس از غذا (بيش از 200mg/dl)

اگر بيماري تشخيص داده نشود منجر به بيماري خطرناك كتوسايدوز (اسيدي شدن خون) و كم آبي شديد مي شود و تهديد كننده حيات مي باشد.

درمان

در حال حاظر تنها درمان موثر براي ديابت نوع يك استفاده از انسولين تزريقي مي باشد و درمان با داروهاي خوراكي، داروهاي گياهي، رژيم درماني و پيوند پانكراس موثر نيست.

توصيه ميشود از روش درماني جديد با استفاده از انسولين هاي قلمي در سن بالاي دو سال استفاده شود.

در اين روش بيمار از يك انسولين طولاني اثر به عنوان انسولين پايه استفاده ميكند به نام انسولين گلارژين (لانتوس) و در هر وعده غذايي با محاسبه مواد غذايي خورده شده از انسولين كوتاه اثر استفاده ميكند به نام آسپارت يا نوروپيد

از فوايد اين روش ميتوان موارد زير را ذكر نمود:

• استفاده و حمل راحت
• احتمال افت قند (هايپوگليسمي) بسيار كمتر نسبت به انسولين هاي قديمي NPH و ريگولار
• كنترل مناسب قند خون و هموگلوبين A1C
• تنظيم مناسب قند خون بسيار شبيه مكانيسم طبيعي بدن

از روش هاي درماني ديگر استفاده از پمپ هاي انسولين ميباشد كه هرچند هزينه بالاتري دارند ولي در كنترل قند خون مانند انسولين هاي قلمي موثر ميباشند.

توجه: توصيه ميشود بيماران تا پيدا شدن روش هاي درماني جديدتر قند خون را به خوبي با انسولين كنترل نمايند تا دچار عوارض اين بيماري نشوند.

انسولين طولاني اثر لانتوس ( گلارژين)

به عنوان انسولين پايه تزريق ميشود و طول اثر 24 ساعته دارد و صبح ناشتا يك بار تزريق ميشود البته در برخي از كودكان اثر انسولين 12 ساعت بيشتر طول نميكشد و مجبور به دوباره تزريق در طول روز ميشويم.

انسولين كوتاه اثر نورپيد (آسپارت)

اثر انسولين 15 دقيقه پس از تزريق شروع ميشود و يك تا دو ساعت بعد به اوج ميرسد و ظرف 3 تا 4 ساعت اثرش از بين ميرود.

اين انسولين بر اساس محاسبه غذاي خورده شده در هر وعده تزريق ميشود و ميتوان بلافاصله پس از خوردن غذا تزريق نمود.

نگهداري انسولين ها

تا زماني كه استفاده نشده در قسمت پايين يخچال جايي كه يخ نزند نگهداري شود و اگر استفاده شد تا 28 روز در فضاي آزاد قابل نگهداري ميباشد. قبل از تزريق، انسولين را از يخچال بيرون آورده و نيم ساعت در دماي محيط قرار دهيد زيرا تزريق انسولين سرد دردناك است.

ميزان نياز به انسولين لانتوس و تنظيم دوز آن

مقدار انسولين روزانه ممكن است هرروز با توجه به قند خون تغيير كند و مقدار ثابتي نيست و والدين بايد آن را محاسبه كنند.

اگر يك بار در روز و ناشتا لانتوس تزريق ميشود بايد قند خون ناشتا صبح روز بعد را ملاك تنظيم دوز قرار داد اگر قند خون بالاي قند هدف بود در بچه كوچك يك واحد و در بچه بزرگتر دو واحد به دوز انسولین اضافه میکنیم و اگر قند پایین بود همین مقدار را کم میکنیم . قند خون ناشتای صبح و قند خون ناشتای روز (4 ساعت ناشتا) تحت تاثیر لانتوس میباشد.

میزان نیاز به انسولین نوورپید و تنظیم دوز آن

برای محاسبه مقدار نیاز باید اطلاعات زیر را بدست آوریم

- میزان قند خون قبل از هر وعده غذایی

- میزان واحد کربو هیدرات غذای خورده شده

- ضرایب

محاسبه: ابتدا قند قبل از غذا سنجیده شود و به ازای هر 100 میلی گرم بالای عدد 100 یک مقدار انسولین بر اساس سن محاسبه میشود (دوز اصلاحیه)

کودک زیر 5 سال 5/0 واحد به ازای هر 100میلی گرم اصلاحیه و ضریب 5/0 برای واحد کربو هیدرات

کودک 5 تا 12 سال 75/0 واحد

کودک بالای 12 سال 1 تا 2/1 واحد

مثال: کودک 7 ساله قند قبل از نهار 325 میباشد و 5 واحد کربو هیدرات خورده میزان انسولین نوورپید میشود تقریبا (2*75/0= 5/1 واحد) اصلاحیه و 5 واحد غذا معادل جمعا 5/6 واحد که ضریب 75/0 ضرب میشود و عدد 87/4 به دست می آید و عدد را گرد نموده و 5 واحد تزریق میکنیم .

اگر کودک میان وعده هم مصرف میکند باید محاسبه شود و تزریق شود ممکن است در روز تعداد زیادی تزریق داشته باشیم که نباید نگران بود چون دردی ندارد و مهم کنترل قند خون میباشد .

قند هدف

کودک زیر 5 سال 100 تا 200 میلی گرم در دسی لیتر

کودک 5 تا 12 سال 80 تا 150

کودک بالای 12 سال 80 تا 130

مقادیر کم مربوط به ناشتایی و موارد زیاد برای قند دو ساعت پس از غذا میباشد .

چک قند خون

صبح ناشتا، قبل از غذا، دو ساعت پس از غذا، ساعت 3صبح

در ابتدا نیاز به این 7 بار چک قند خون میباشد به تدریج نیاز به دوز اصلاحیه کم خواهد شد و میتوان چک قند خون قبل از غذا را حذف نمود.

نکته

- اگر قند خون ناشتا پایین بود (زیر قند هدف) باید انسولین لانتوس را کم کرد و تزریق نموده و هیچگاه نباید انسولین لانتوس را قطع کنیم

- اگر قند خون قبل از غذا پایین بود (زیر قند هدف) نباید انسولین نوورپید تزریق شود.

- در شرایط بیماری و استرس قند خون بالا میرود لذا باید هر دو ساعت قند را اندازه گرفت و اصلاح نمود (مانند دوز اصلاحیه)

-در شرایط ورزش دوز انسولین نوورپید قبل از ورزش و یا حتی دوز لانتوس کاهش یابد و مواد خوراکی همراه داشته باشد.

مکان تزریق

بازو: چهار انگشت از مفاصل شانه و آرنج فاصله گذاشته و در قسمت خارجی به صورت عمودی تزریق کنید و تا 10 ثانیه نگه دارید و بعد سوزن را خارج کنید .

عضله ران: چهار انگشت با مفاصل زانو و لگن فاصله گذاشته و در قسمت خارجی عضله ران به صورت گفته شده تزریق نمایید دو سانت فاصله از ناف هم میشود تزریق نمود وقتی محل های بالا قابل تزریق نباشند . مکان تزریق را در هر سایت تزریق تغییر دهید و هفتگی مکان تزریق در بازو و عضله ران را تعویض کنید .

پدیده ماه عسل

در مواردی 1 تا 2 ماه پس از حمله اولیه دیابت میزان نیاز به انسولین کم میشود که یک تا دو ماه یا گاها چند ماه طول میکشد

و بعد دوباره قند بالا میرود در این مدت باید دوز انسولین را کاهش داد ولی هیچگاه قطع نکرد و با حداقل دوز انسولین درمان ادامه يابد این دوران موقتی است و دلیل بر خوب شدن بیماری نیست و باید دائم قند خون چک شود .

پدیده سوموجی

گاهی قند خون پائین می افتد و منجر به ترشح هورمون های ضد انسولین میشود که قند را بالا میبرد لذا وقتی قند ناشتا بالا بود قند 3 صبح را نگاه کنیم اگر افت داشت این پدیده دلیل بالا رفتن قند ناشتا است و شما باید دوز انسولین شب را کاهش دهید و به اشتباه دوز لانتوس صبح را زیاد نکنید .

هایپو گلیسمی( افت قند خون)

افت قند منجر به علایم زیر میشود رنگ پریدگی، لرزش، عرق سرد، اختلال حواس، کابوس، پر خاشگری، طپش قلب، خیره شدن، سردرد صبحگاهی، تشنج و کوما

اگر کودک هوشیار است باید مواد شیرین بخورد مثل آب قند یا بهتر از آن محلول آب و پودر گلوکز، اگر کودک بیهوش است و یا در حال تشنج است از امپول گلوکاگون ( زیر بیست کیلو نصف آمپول و بالای بیست کیلو کامل زیر جلدی) استفاده شود و اگر گلوکاگون در دسترس نبود محلول آب و پودر گلوکز را تنقیه کنید (از طریق مقعد وارد روده شود)

دكتر رامين اسدي

فوق تخصص غدد و متابوليسم كودكان – استاد يار دانشگاه